Strefa komfortu

Aparat stopy – suma elementów anatomicznych, jest skomplikowanym i delikatnie wyważonym mechanizmem, który pozwala na ruch, stabilność oraz równowagę. Ta kompleksowa struktura zasługuje na dokładne zrozumienie i pomoc. Tym zajmuje się ortopodologia.

Ortopodologia to nauka medyczna łącząca wiedzę z obszaru fizjoterapii i podologii. Koncentruje się na leczeniu chorób stóp poprzez projektowanie i przygotowywanie wkładek, a także elementów korekcyjnych w celu przywrócenia równowagi, zwiększenia stabilności oraz poprawy biomechaniki stóp. Wiele patologii i dolegliwości bólowych jest związanych z nieprawidłowym chodem. Ból, nie tylko w obrębie stopy, lecz także w innych częściach ciała (kolana, biodra, różne odcinki kręgosłupa), ma bezpośrednie powiązanie ze stopami i ich zaburzoną biomechaniką.

Dynamiczna struktura

Aparat stopy składa się z wielu elementów, które tworzą całość. Na podstawowym poziomie to 26 kości, które są połączone przez 33 stawy, wspierane przez ponad sto mięśni, ścięgien i więzadeł. Znajdują się tu także sieci naczyń krwionośnych, nerwów i skóry. Wszystko to razem stanowi dynamiczną strukturę, która umożliwia chodzenie, bieganie, skakanie i utrzymanie równowagi. Stopy są wyjątkowe w wielu aspektach:

• to jeden z najbardziej obciążonych obszarów, niosący ciężar ciała przy każdym kroku, 
• stan stóp jest kluczowy dla ogólnego dobrostanu całego organizmu, 
• zrozumienie aparatu stopy i mechanizmów, które pozwalają mu prawidłowo funkcjonować, jest ważne dla każdego, kto chce sprawnie poruszać się do późnej starości.  

Biomechanika stopy 

Jest równie fascynująca, co skomplikowana. Stopy są doskonałym przykładem inżynierii ewolucyjnej – formowane przez miliony lat, aby zaspokoić ludzkie potrzeby poruszania się. Współpracują z układem nerwowym, aby dostarczyć kluczowych informacji zwrotnych do mózgu na temat środowiska, pomagając tym samym dostosować ruchy i zachować równowagę. 

Naukowcy wciąż dążą do pełnego zbadania struktury anatomicznej stopy, podkreślając zarówno jej złożoność, jak i delikatność. 

Chodzenie. 

To skomplikowany proces, który wymaga precyzyjnej koordynacji między różnymi częściami stopy: 

1. Kiedy styka się ona z ziemią (faza kontaktu), najpierw dotyka jej tylna część – pięta.
2. Następnie stopa przechodzi przez proces tzw. pronacji, gdzie jej wewnętrzna strona schodzi na dół i do wewnątrz, aby rozłożyć nacisk i absorbować wstrząsy. 
3. W końcu, w fazie odbicia, stopy dokonują supinacji (obracają się na zewnątrz), a siła jest przekazywana na palce, które popychają ciało do przodu. 

Bieg. 

Różni się od chodu przede wszystkim dynamiką i siłą nacisku na stopę. 

1. W biegu często lądujemy na środkowej lub przedniej części stopy, zamiast na pięcie.
2. Podobnie jak w chodzie, stopa przechodzi przez fazy pronacji i supinacji, aby absorbować wstrząsy i generować siłę do pchnięcia do przodu. 
3. Bieganie zwiększa nacisk na stopy, a co za tym idzie, ryzyko kontuzji. Ważne jest, aby biegacze mieli odpowiednie obuwie, które wspiera ich indywidualną biomechanikę stopy. 

Skok. 

To jeszcze bardziej dynamiczny ruch, który wymaga znacznej siły i koordynacji. 

1. Przy lądowaniu po skoku stopy muszą efektywnie absorbować siłę wpływu, co zazwyczaj zaczyna się od przedniej części stopy i rozprzestrzenia się do tylnej. 
2. W miarę jak stopa absorbuje ten impakt, mięśnie, ścięgna i więzadła pracują razem, aby stabilizować stopę i kostkę, a także przygotować się do następnego odbicia, jeśli jest to skok kroczny.
   Indywidualna biomechanika stopy może się różnić w zależności od wielu czynników, takich jak kształt i struktura stopy, styl chodzenia czy biegania, rodzaj obuwia, historia urazów mechanicznych i wiele innych.

Odrobina anatomii

Stopa podzielona jest na trzy główne sekcje: 

• przodostopie, 
• śródstopie,
• tyłostopie. 

Przodostopie obejmuje pięć palców (zwanych także paluchem, drugim, trzecim, czwartym i małym palcem) oraz kości sześciennych, które są połączone z palcami. Każdy palec składa się z paliczków – paluch ma dwie, a pozostałe – trzy. Przodostopie jest odpowiedzialne za kontrolowanie najbardziej precyzyjnych ruchów stopy, takich jak chwytanie i manipulowanie przedmiotami. 

Śródstopie składa się z pięciu długich kości zwanych kośćmi śródstopia, które łączą przodostopie z tyłostopiem. Ten obszar pełni funkcję amortyzatora i dystrybutora ciężaru ciała podczas chodzenia, biegania i skakania. 

Tyłostopie obejmuje kość piętową, największą kość w stopie, i kości skokowe, które tworzą kostkę. Absorbuje większość ciężaru ciała podczas chodzenia, biegania i stania, a także odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi i stabilności. 

Stopa jest zbudowana tak, by mogła dostosować się do nierówności terenu, a także tworzyć sztywną strukturę do skoków i biegania. Mechanizm ten jest możliwy dzięki złożonemu układowi ścięgien, mięśni, stawów i więzadeł.

Różne przyczyny problemów biomechanicznych, takie jak niewłaściwa budowa stopy, dysfunkcje chodzenia lub nieodpowiednie obuwie, prowadzą nie tylko do problemów z ruchem, lecz także mają wpływ na kolana, biodra oraz różne odcinki kręgosłupa.  

Płaskostopie 

Ten stan, w którym stopy nie mają normalnego wygięcia (łuku), lub jest on niewystarczająco wyrazisty, występuje w dwóch podstawowych typach popularnie nazywanych podłużnym i poprzecznym. 

Pierwsze, częściej spotykane, polega na tym, że łuk wzdłużny stopy jest zbyt niski (w skrajnych przypadkach może nie być go wcale), co powoduje, że cała powierzchnia stopy ma kontakt z podłożem. Prowadzi to do różnych dolegliwości – bólu w stopach, problemów z kolanami, biodrami i plecami. Płaskostopie podłużne zazwyczaj występuje u osób z nadwagą, ale może być także wynikiem urazów, osłabienia mięśni, starzenia się lub występować jako cecha dziedziczna. 

Płaskostopie poprzeczne charakteryzuje się obniżeniem łuku poprzecznego stopy, który znajduje się w okolicy przedniej jej części, czyli przodostopia. Druga, trzecia i czwarta głowa kości śródstopia są wówczas mocno obniżone, nawet do poziomu pierwszej i piątej. W rezultacie palce stóp często wyglądają jak „rozpostarte” lub „rozłożone” a przód stopy jest zdecydowanie szerszy. Ta postać płaskostopia prowadzi do dolegliwości bólowych w przedniej części stopy oraz skłonności do powstawania odcisków i urazów mechanicznych od obuwia. Bywa także często przyczyną deformacji palucha. Podobnie jak w przypadku płaskostopia podłużnego, poprzeczne spowodowane jest m.in. nadwagą, wiekiem, osłabieniem mięśni lub wynika ze skłonności genetycznych.

Hallux valgus 

Ta dolegliwość ortopedyczna (duży palec stopy odchyla się na zewnątrz, w kierunku pozostałych palców stopy) powoduje powstanie charakterystycznego guza (nazywanego bunionem) po stronie wewnętrznej stopy, na poziomie stawu dużego palca. To dość powszechna nieprawidłowość spowodowana na ogół przez noszenie niewłaściwego obuwia, wiele osób ma też ku niej predyspozycje dziedziczne. Dolegliwości tej sprzyjają choroby stawów, na przykład RZS. Hallux valgus nie tylko wywołuje ból, zaczerwienienie, obrzęk tej strefy stopy i ogranicza ruchomość, lecz także może prowadzić do powstania tzw. palucha młotkowatego oraz zapalenia kaletki maziowej. 

Leczenie haluksów zależy od stopnia ich zaawansowania. Pomagają tu czasem stosowanie specjalnego obuwia, ćwiczenia i fizjoterapia, a niekiedy jest niezbędna interwencja chirurgiczna.  

Supinacja czy pronacja?

Pojęcia te odnoszą się do ruchów obracania stopy w obrębie pewnych stawów, najczęściej w górnej i dolnej kończynie. Problem z supinacją lub pronacją może wystąpić, gdy ruchy te są przesadzone lub niewłaściwie kontrolowane.

• Supinacja to ruch, który powoduje przeniesienie ciężaru ciała na zewnętrzne krawędzie stopy i pięty. 
• Pronacja powoduje przekręcenie stopy do wewnątrz. Jest to przeniesienie ciężaru ciała na wewnętrzne krawędzie stopy i pięty. 

Nadmierna supinacja (nazywana często wysokim podbiciem) lub nadmierna pronacja (nazywana płaskostopiem) mogą prowadzić do bólu stawów, uszkodzenia ścięgien, a nawet problemów z równowagą.

Zakres normalnego ruchu pronacji i supinacji zależy od indywidualnych cech anatomicznych, co wynika z wrodzonych różnic w budowie ciała albo bywa skutkiem urazu lub nieprawidłowych nawyków. W każdym przypadku, jeśli anomalie te powodują ból lub dyskomfort, niezbędna jest konsultacja ze specjalistą i wdrożenie terapii.

Wkręcanie się i wrastanie paznokci 

Kiedy płytka rośnie w głąb skóry, zamiast na zewnątrz, wymaga serii zabiegów podologicznych. Paznokcie wrastają zazwyczaj z powodu złego przycinania lub urazów mechanicznych. Jeśli nie zostaną poprawnie wyprofilowane, ich wrastanie stanie się problemem przewlekłym, powodującym spory dyskomfort i ból, z czasem uniemożliwiającym normalne poruszanie się. 

Wkręcanie się płytki często jest wynikiem nieprawidłowej biomechaniki stopy, noszenia za ciasnego obuwia lub uszkodzenia paznokcia. Prowadzi do trwałych zmian w strukturze paznokcia i łożyska, powodując dyskomfort przy chodzeniu.  

Ostroga piętowa 

Spowodowana bywa długotrwałym i nadmiernym obciążeniem struktur stopy, częstymi i intensywnymi ćwiczeniami, których elementem jest skakanie lub bieganie. To nierzadka przypadłość u osób starszych (ponieważ elastyczność tkanki łącznej zmniejsza się z wiekiem) oraz tych z nadwagą, bo duża masa ciała zwiększa obciążenie stóp. Do powstania tej przypadłości przyczynia się także:

• noszenie nieprawidłowego obuwia – za małego, zbyt wąskiego, obcierającego lub bez odpowiedniego wsparcia dla stopy,
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• przewlekłe zapalenie kaletki,
• nadmierne napięcie ścięgna Achillesa.

Specjaliści od stóp

Ponieważ biomechanika chodu odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi i funkcjonowaniu układu mięśniowo-szkieletowego, ważne jest szybkie zdiagnozowanie nieprawidłowości i zastosowanie odpowiednich terapii w celu jej poprawy i przywrócenia optymalnego funkcjonowania układu ruchu. Pomogą w tym następujący specjaliści:

Ortopodolog

Zaleca specjalistyczne metody diagnostyczne stopy, pozycji ciała i chodu w statyce oraz dynamice, skutkujące najczęściej wykonaniem indywidualnej wkładki do obuwia, specjalnie zaprojektowanej i dopasowanej do unikalnej struktury i potrzeb stopy konkretnej osoby. Można ją wykonać na zamówienie korzystając ze skanowania 3D, badania komputerowego lub innych metod służących do określenia precyzyjnych jej parametrów. Dzięki indywidualnym wkładkom można:

• poprawić komfort chodzenia i biegania, 
• wspierać prawidłową i naturalną postawę ciała, 
• właściwie rozdzielać nacisk na obie stopy,
• leczyć i zapobiegać: płaskostopiu, haluksom i ostrogom piętowym, 
• wesprzeć osoby z cukrzycą, które mają specyficzne problemy ze stopami. 

Fizjoterapeuta

Ocenia biomechanikę chodu, identyfikuje defekty i opracowuje plan terapeutyczny. Proces ten może obejmować ćwiczenia wzmacniające, rozciąganie, mobilizację stawów i techniki manipulacyjne w celu poprawy równowagi, siły i elastyczności mięśni, a także koordynacji ruchowej. Bardzo często fizjoterapeuci są też ortopodologami lub współpracują z nimi. 

Lekarz ortopeda

W przypadkach bardziej zaawansowanych zaburzeń biomechaniki chodu wizyta u tego specjalisty bywa konieczna. Zaleci on zastosowanie aparatów ortopedycznych, takich jak podpórki, szyny, ortezy czy korektory, które mają na celu poprawę biomechaniki chodu, zaś w poważniejszych problemach rozważy ewentualność operacji.

Zabiegi gabinetowe

Terapie manualne – to techniki manipulacyjne i mobilizacyjne, poprawiające ruchomość stawów, zmniejszające ból i przywracające optymalną biomechanikę chodu. Terapia manualna obejmuje m.in. masaż tkanek głębokich, manipulacje kręgosłupa, mobilizacje stawów i inne, które pomagają w korekcji nieprawidłowości biomechanicznych.

Ćwiczenia rehabilitacyjne – specjalnie zaprojektowane programy mogą pomóc we wzmocnieniu słabych mięśni, rozciągnięciu tych skróconych, poprawie równowagi, koordynacji i stabilizacji stawów. Obejmują trening siłowy, trening równowagi, ćwiczenia rozciągające i techniki wzmacniające rdzeń.

Elektroterapia – techniki terapeutyczne wykorzystujące prąd elektryczny do stymulacji mięśni, poprawy ukrwienia i zmniejszenia bólu. W przypadku nieprawidłowej biomechaniki chodu elektroterapia może być stosowana jako uzupełnienie innych procedur. Popularne formy elektroterapii to elektrostymulacja mięśni, TENS (transkutanowa elektrostymulacja nerwów oraz ultradźwięki.