Lipidy mają moc

Należą do najbezpieczniejszych składników w kosmetykach, a do tego wpisują się w trzy najważniejsze trendy w kosmetologii: naturalny skład, upraszczanie receptur i ograniczanie konserwantów. 

Na skórze tworzą ochronny płaszcz lipidowy, zapobiegający utracie wody z naskórka i chroniący przed wnikaniem obcych substancji z zewnątrz. Warstwa rogowa naskórka (stratum corneum) składa się m.in. w 75-80 proc. z protein, a w 5-15 proc. właśnie z lipidów. Płaszcz lipidowy nie tylko chroni cerę, ale też wspomaga jej naturalny proces naprawy. Występujące w warstwie rogowej naskórka tłuszcze pomagają utrzymać skórze jędrność, miękkość i wyrównaną strukturę. Lipidy stanowią magazyn dla cennych substancji lipofilnych zawartych w kosmetykach. 

Spośród wielu rodzajów tłuszczów w kosmetologii największą rolę odgrywają:

1. nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), gdyż pomagają utrzymać równowagę skóry i regulują jej naturalne procesy. W spektrum szerokiego stosowania mamy obecnie głównie: 

• kwasy jednonienasycone, np. oleinowy, 
• kwasy dwunienasycone, np. linolowy, 
• kwasy trójnienasycone, np. α-linolenowy (ALA) i kwas γ-linolenowy (GLA), 
• kwasy czteronienasycone, np. arachidonowy. 

Każdy z nich wykazuje inne działanie, ale głównym ich zadaniem jest utrzymanie prawidłowego nawilżenia skóry, do tego łagodzą one podrażnienia i pobudzają procesy naprawcze. 

UWAGA! Kwasów nasyconych (silikony, parabeny i oleje mineralne) obecnie się unika, więc ich obecność w składzie kosmetyku jest wysoce niepożądana; 

2. cholesterol, ponieważ wzmacnia i regeneruje barierę naskórkową, przedwczesne objawy starzenia się mogą być wynikiem jego niedoboru, pomaga zachować optymalny poziom nawilżenia poprzez zatrzymanie wilgoci, więc przy szczególnie suchej i odwodnionej skórze zaleca się preparaty z cholesterolem;
3. ceramidy, mające na celu utrzymanie prawidłowego nawilżenia i integralności bariery naskórkowej, co zapewnia odpowiednią elastyczność (nadmierne przesuszenie cery jest typową oznaką niedoboru), do tego wykazują działanie odżywcze, łagodzące i ograniczają rozwój bakterii.

Lepiej z roślin

Przemysł kosmetyczny, stawiając na tzw. kosmetyki naturalne, pozbawione produktów odzwierzęcych (co jest silnym trendem – dla wegan), sięga obecnie przede wszystkim po lipidy roślinne. Na pierwszym planie są więc oleje roślinne, które działają dwutorowo: jako baza dla składników aktywnych oraz jako związki ułatwiające im przenikanie do głębszych warstw skóry. Najpopularniejsze oleje roślinne w kosmetykach to nadal:

• do twarzy i ciała: jojoba, arganowy, kokosowy, z pestek pszenicy, kakaowy, z ogórecznika, z wiesiołka, masło kakaowe;
• do włosów: olej rycynowy, ceramidy i masło karité. 

Oprócz nich w preparatach gabinetowych wykorzystuje się substancje tłuszczopodobne (lipoidy), czyli m.in. lanolinę i jej pochodne oraz płynne i stałe woski. Te ostatnie są stosowane jako substancje emulgujące w kosmetykach do makijażu, pomadkach i preparatach do depilacji. 

Krok po kroku z lipidami

Niedobór lipidów w skórze widać gołym okiem – cera staje się nieprzyjemnie napięta, sucha, szorstka, traci blask i koloryt. Tłuszcze są więc ważne na każdym etapie jej pielęgnacji, czyli:

• do oczyszczania – tu sprawdzają się głównie składniki woskowo-olejowe, mydła (sole kwasów tłuszczowych) oraz micele, które usuwają wszelkie zanieczyszczenia – i tłuszczowe, i te rozpuszczalne w wodzie;
• do nawilżania – tutaj często polecane są ceramidy i oleje roślinne. Idealnym „nawilżaczem” dla cery suchej jest kompleks lipidowy z ceramidów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych, gdyż takie trio jest bardzo zbliżone do naturalnych lipidów cementu międzykomórkowego;
• do regeneracji – w przypadku skóry zmęczonej, poszarzałej, pozbawionej blasku oraz dojrzałej polecane są preparaty z fitoestrogenami i cytokininami, korzystnie wpływającymi na włókna kolagenowe i elastyny.

Liposomy

To mikroskopijne (o wymiarach 100-300 nm) wodno-lipidowe cząsteczki, które kształtem przypominają drobne pęcherzyki. Pomagają transportować składniki aktywne kosmetyków w głąb skóry. Jednak ich rola nie ogranicza się jedynie do bycia nośnikami i ochrony innych składników aktywnych w trakcie przenikania przez skórę. 

Po uwolnieniu zawartości puste liposomy wbudowują się w cement międzykomórkowy skóry, wzmacniając i uszczelniając jej strukturę. Dzięki temu wspomagają nawilżenie i odżywienie tkanek, a także odbudowę naturalnej bariery hydrolipidowej. Składniki aktywne najczęściej zamykane w liposomach to:

• witaminy A, C, E oraz witaminy z grupy B,
• koenzym Q10,
• ekstrakty roślinne,
• kwas hialuronowy,
• proteiny.

Lipidy od kulis

Kwasy tłuszczowe to alifatyczne, lipofilowe kwasy monokarboksylowe, o różnej długości łańcucha węglowego (zazwyczaj 14-24 atomy węgla, przeważnie o parzystej liczbie, w większości łańcuchy kwasów tłuszczowych są proste, rzadko rozgałęzione). Kwasy nasycone zawierają w łańcuchu wyłącznie wiązania pojedyncze, nienasycone – wiązania wielokrotne.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) mają niebywałe znaczenie w utrzymaniu prawidłowego nawilżenia skóry. W jej strukturze wyróżniamy dwa elementy odpowiedzialne za powstrzymywanie transepidermalnej utraty wody – sebum oraz cement międzykomórkowy. 

Ten ostatni składa się z ceramidów, w struktury których wbudowane są NNKT, ale są one także w sebum i odpowiadają za jego skład i właściwości. Zbyt gęsty łój zatyka gruczoły i mieszki włosowe, co niestety sprzyja rozwinięciu się w nich bakterii odpowiedzialnych za trądzik. Niewłaściwy skład łoju zwiększa przezskórną utratę wody, podrażnia naskórek, prowadząc do jego zgrubienia i zakłóca prawidłowe funkcjonowanie. 

NNKT są więc istotnym elementem w metabolizmie, bo organizm syntetyzuje z nich wiele związków. Z kwasu linolowego produkowany jest na przykład gamma-linolenowy, ten zaś jest prekursorem prostaglandyny E1 (PGE1) – hormonu odpowiedzialnego m.in. za strukturę, metabolizm i wzrost komórek. NNKT muszą być dostarczane w jedzeniu lub suplementach, ich niedobór szybko wywołuje nadmierne złuszczanie się naskórka, zaburzenia procesu keratynizacji, przez co skóra staje się szorstka, sucha, a paznokcie i włosy – łamliwe.

Lipidy proste, do których zaliczamy tłuszcze i woski. 

Pierwsze, ze względu na swoją budowę chemiczną, należą do estrów. Składnikiem alkoholowym jest tu glicerol, a kwasowym wyższe kwasy tłuszczowe, zawierające od 4 do 20, rzadziej 30, atomów węgla w cząsteczce. 

W naturalnych tłuszczach dominują trójglicerydy z niewielką domieszką mono- i diglicerydów, w których grupy acylowe mogą być jednakowe lub różne. Właściwości fizyczne tłuszczów zależą od zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych lub nienasyconych. Tłuszcze zwierzęce to estry glicerolu i nasyconych kwasów tłuszczowych, dlatego są zwykle stałe, natomiast roślinne, ze względu na zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, mają konsystencję płynną. 

Oleje roślinne to estry glicerolu i przede wszystkim wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie kwasów o 18-20 atomach węgla, wchodzących w skład lipidów błon komórkowych. Ich niedobór objawia się suchością cery, która staje się podatna na stany zapalne.
Woski stanowią estry wyższych alkoholi jednowodorotlenowych, zbudowanych z 16 do 31 atomów węgla, oraz wyższych kwasów tłuszczowych nasyconych, rzadziej nienasyconych. Woski są substancjami stałymi, najczęściej pochodzenia zwierzęcego, rzadko roślinnego. 

Woski zwierzęce w kosmetykach stosowane są do poprawy konsystencji emulsji, jako baza kosmetyków w sztyfcie. Wchodzą w skład kremów do ciała, produktów do makijażu, pomadek oraz preparatów do depilacji.

W kremach stosowane są jako emolienty, czyli substancje pokrywające powierzchnię skóry, zapobiegające utracie wody przez skórę. 

Lipidy złożone – należą do nich związki zawierające oprócz kwasów tłuszczowych i alkoholi dodatkowe grupy funkcyjne. Wśród lipidów złożonych wyróżnia się glikolipidy i fosfolipidy.

Glikolipidy zawierają w swojej budowie resztę polisacharydową. Istotne znaczenie mają glikosfingolipidy, do których należą cerebrozydy budujące błony biologiczne, głównie w tkance nerwowej, ale w kosmetologii nie mają zastosowania.

W fosfolipidach jedna z grup hydroksylowych jest zastąpiona resztą fosforanową, połączoną zazwyczaj z aminą, aminokwasem lub inną substancją. Każda cząsteczka fosfolipidu zawiera część hydrofobową, złożoną z dwóch łańcuchów kwasu tłuszczowego, oraz część hydrofilową, w której znajduje się fosforan. Część hydrofilowa ma powinowactwo do wody, a hydrofobowa do tłuszczu. Do fosfolipidów należą m.in. lecytyny, ceramidy – wykorzystywane w kosmetologii, oraz sfingomieliny, które nie znalazły jeszcze zastosowania, choć podobnie jak ceramidy są jednym z elementów budujących błony komórkowe. Znaczne ilości sfingomielin występują w błonach czerwonych krwinek krwi, soczewki oka, a zwłaszcza w osłonkach mielinowych nerwów. 

Lipidy izoprenowe, czyli związki hydrofobowe, nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych, powstają w wyniku kondensacji pięciowęglowej jednostki izoprenoidowej.

Utworzone, rozgałęzione łańcuchy bądź struktury cykliczne stanowią terpeny.

Bogatym źródłem tych związków są głównie rośliny – wchodzą w skład olejków eterycznych, żywic, należą tutaj także pochodne karotenowców, witaminy A, E, K, oraz cytokinin. 

Opracowanie: Agnieszka Keller