(Nie)bezpieczne związki, cz. 1

Czy lakier do paznokci musi zawierać tak wiele budzących kontrowersje substancji, żeby spełnić swoją funkcję? Czy bez nich nie może być trwały i dostępny w wielu kolorach? Tu nie ma prostych odpowiedzi.

Formuły lakierów pełne są problematycznych składników. Niektórym udowodniono negatywny wpływ na zdrowie, a inne są o to podejrzewane. Dlatego m.in. pojawiła się konieczność ustalenia norm odnoszących się do użycia określonych substancji. Obowiązujące w UE przepisy dotyczące kosmetyków (które reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r.) dzielą substancje m.in. na niedozwolone do stosowania w kosmetykach i takie, które podlegają ograniczeniom, i mogą być używane tylko zgodnie z określonymi zasadami. Należą do nich maksymalne dozwolone stężenia, wybrane kategorie produktów, w których składnik może być użyty, lub ostrzeżenia, które należy umieścić na opakowaniu.

Wymagania

Lakier do paznokci, powszechnie uznawany za dobry, musi mieć odpowiednie właściwości adhezyjne, bo to gwarancja jego dobrego przylegania do płytki oraz trwałości. Powinien łatwo się rozprowadzać i schnąć maksymalnie 2–3 minuty. Po wyschnięciu musi mieć jednolitą strukturę, być elastyczny (dzięki czemu nie pęka), a także odporny na ścieranie mechaniczne, działanie wody i detergentów. Do tego powinien mieć stabilną formułę, aby się nie rozwarstwiał.

SPRAWDZAM

Żeby spełnić te wszystkie kryteria, producenci używają składników, często uznawanych za kontrowersyjne.

Po pierwsze – składniki filmotwórcze, dzięki którym powłoka lakieru po nałożeniu na paznokcie i odparowaniu rozpuszczalników jest błyszcząca, elastyczna i nielepka. Takie właściwości zapewnia m.in. nitroceluloza, do której musi być zastosowana kompatybilna mieszanina rozpuszczalników, najczęściej z rodziny estrów lub ketonów, pozwalająca na uzyskanie produktu o optymalnych właściwościach odparowywania. Zbyt szybkie wysychanie lakieru może powodować jego zły „rozlew”, zmętnienie, łuszczenie się. Jeśli schnie on za długo, powłoka jest zbyt miękka, może wiązać się z powierzchnią paznokcia i być przyczyną  jego przebarwień. 

Po drugie – plastyfikatory, substancje nielotne, jak na przykład ftalan dibutylu (DBP). Ich obecność korzystnie wpływa na właściwości płynięcia lakieru. Po odparowaniu rozpuszczalników plastyfikator zapobiega zbyt dużej kurczliwości i marszczeniu się tworzonego filmu nitrocelulozowego, poprawia jego elastyczność, połysk i trwałość. 

Po trzecie – rozpuszczalniki. Surowce o różnej sile rozpuszczania nitrocelulozy. W ich recepturach wykorzystuje się mieszaniny związków różniących się ciepłem parowania, np. aceton, octan etylu, octan butylu czy butanon. Zastosowana kompozycja wpływa w istotny sposób na jakość lakieru.

Po czwarte – rozcieńczalniki. Składniki, które nie rozpuszczają nitrocelulozy, natomiast mieszają się z jej rozpuszczalnikami. Do tego segmentu zaliczamy różne związki chemiczne, m.in. alkohole oraz alifatyczne i aromatyczne węglowodory. Surowce te pomagają w obniżeniu i stabilizacji lepkości lakierów, mogą  pełnić funkcję rozpuszczalników dla żywic, a co istotne zmniejszają koszty produkcji. Należą do nich m.in. toluen i ksylen.

I wreszcie – barwniki. W przypadku lakierów wykorzystuje się surowce rozpuszczalne w rozpuszczalnikach stosowanych w danym wyrobie. Najczęściej są to barwniki azowe. Dodatkowo w celu nadania perłowego połysku stosuje się w recepturach pigmenty na bazie miki i ditlenku tytanu, guaninę czy syntetyczne środki nabłyszczające.

Problematyczne substancje

Toluen

Drażniący rozpuszczalnik. Czynnik neurotoksyczny, może powodować bóle głowy, jest niebezpieczny dla płodu. W lakierach stosowany w niewielkich ilościach, ale naukowcy obawiają się efektu koktajlu lub skumulowania tego typu substancji w organizmie. Kobiety w ciąży powinny go zdecydowanie unikać.

Formaldehyd

Należy do lotnych składników organicznych, jest stosowany do utwardzania lakierów. Wywołuje alergie, jest kancerogenny. Może drażnić skórę, oczy i drogi oddechowe.

Kalafonia

W lakierach pełni funkcję spoiwa. Uzyskiwana w procesie destylacji terpentyny, może działać alergizująco i drażniąco.

Styren

Zaburza gospodarkę hormonalną, ma działanie toksyczne i drażniące, jest kancerogenny. W lakierach może występować w ilościach śladowych, ale czasem jest stosowany jako składnik. 

Ksylen

Rozpuszczalnik, może wywoływać podrażnienie oczu, skóry i płuc, ma też szkodliwy wpływ na układ nerwowy.

^{Tekst jest adaptacją artykułu z francuskiej edycji LNE 10/2019 autorstwa Sophie Macheteau, specjalistki z zakresu kosmetyki naturalnej.}

^{Konsultacja merytoryczna dr inż. Magdalena Sikora, Politechnika Łódzka}