Fotoprotekcja

Ochrona przed promieniowaniem UV jest podstawowym działaniem na rzecz zachowania zdrowia i urody. Ten rodzaj promieniowania radykalnie przyspiesza procesy starzenia się skóry oraz powstawanie zmian przednowotworowych i nowotworowych. Jak właściwie dbać o fotoprotekcję?

Starzenie się skóry jest nieuniknionym procesem, polegającym na spowolnieniu regeneracji uszkodzeń i odnowy tkanek, osłabieniu mechanizmów obronnych i zakłóceniu ich regulacji. Powoduje to trwałe zmiany morfologiczne w skórze – zmianę jej kolorytu, przebarwienia, zwiotczenie i powstawanie zmarszczek. Czynniki powodujące starzenie mogą być endogenne (wewnątrzpochodne), odpowiadające za naturalne procesy starzenia, oraz egzogenne (zewnątrzpochodne), czyli spowodowane uszkadzającym wpływem środowiska.

Gdy skóra jest młoda, procesy  destrukcji i regeneracji się równoważą. Starzenie wewnątrzpochodne wynika z faktu, że dojrzała skóra ma osłabioną zdolność do zachowywania homeostazy i zaczynają w niej dominować procesy destrukcyjne, procesy odnowy ulegają spowolnieniu, co skraca czas życia komórek. Efektem jest pogrubienie naskórka, któremu nie towarzyszą zmiany grubości warstwy rogowej. Keratynocyty ulegają atrofii, pojawiają się zmiany w skórze właściwej, w strukturze kolagenu, ulega obniżeniu  aktywność fibroblastów oraz zmniejsza się liczba melanosomów. Skutkiem tego jest  bladość cery, wiotkość i suchość skóry oraz powstanie zmarszczek. Starzenie zewnątrzpochodne powoduje natomiast uszkodzenia struktur fizjologicznych: tkanek, enzymów, układów regulujących oraz kwasów nukleinowych. Zakłóca to pracę układów regenerujących rozregulowuje procesy wzrostu i odnowy tkankowej, powoduje mutacje. Starzenie tego rodzaju objawia się zmniejszeniem grubości naskórka z jednoczesnym pogrubieniem jego warstwy rogowej, wzrostem liczby melanocytów. W skórze właściwej uszkodzone zostają struktury włókien kolagenowych i elastyny, powstają teleangiektazje. Skutkuje to zmianą kolorytu skóry: poszarzeniem, zażółceniem, rumieniem i przebarwieniami. Zmniejsza się też jej elastyczność, pojawia się suchość i zmarszczki. Za starzenie egzogenne tkanek odpowiedzialne są czynniki środowiskowe, takie jak bezpośrednie i pośrednie działanie UV, wolne rodniki oraz smog, substancje chemiczne i inne czynniki. 

Negatywne efekty

Promieniowanie UV wpływa na organizm człowieka w różny sposób – w zależności od jego rodzaju. UVB jest pochłaniane przez naskórek i niszczy jego struktury. Przyspiesza starzenie przez uszkadzanie warstwy podstawnej, powoduje rumień i stany zapalne. UVA przenika przez naskórek i jest pochłaniane przez skórę właściwą. Powoduje zmiany w usieciowaniu kolagenu i elastozę, przyspiesza starzenie, uszkadzając również naczynia włosowate. Zarówno UVA, jak i UVB działają kancerogennie.
Stany zapalne naskórka są spowodowane uszkodzeniem lipidów błon komórkowych i uwolnieniem mediatorów zapalenia powodowanym przez rodniki. Podrażnienie jest sygnałem ostrzegawczym, niesensybilizowane wywoływane jest głównie przez UVB. Przyczyną podrażnień przy naświetlaniu UVA są najczęściej sensybilizatory i inne substancje fototoksyczne. 
UV uszkadza proteiny, czyli enzymy i białka fibrylarne (kolagen i elastyna), powodując elastozę, a lipidy struktur lipidowych naskórka, szczególnie wrażliwe na działanie UV, ulegają izomeryzacji i utlenieniu. Dochodzi do uszkodzenia bariery naskórkowej, a skóra ulega nadmiernemu wysuszeniu. Promieniowanie uszkadza DNA, jego sieciowanie, rozrywa łańcuchy i zmienia strukturę, powodując niezdolność do replikacji, mutacje i kancerogenezę. Prowadzi to do nowotworów skóry. Bardzo istotne jest również immunosupresyjne działanie promieniowania UV, mogące osłabić przeciwnowotworowe mechanizmy obronne skóry.

Naturalne mechanizmy obronne 

Skóra posiada naturalną ochronę  przed UV. Na naświetlanie reaguje reakcją obronną – melanogenezą, czyli syntezą barwników (melanin) zatrzymujących UV i działających przeciwrodnikowo. Nasilenie tej reakcji i skuteczność ochrony zależy od fototypu skóry.
W skórze są obecne również inne związki chroniące przed uszkodzeniem: dysmutaza nadtlenkowa, katalaza, glutation i inne naturalne substancje przeciwrodnikowe. 

Melanogeneza przebiega w dwóch etapach. UVB powoduje melanogenezę (opaleniznę) opóźnioną, natomiast UVA natychmiastową, która jest znacznie intensywniejsza w skórze o silnej pigmentacji. 
Melanogeneza natychmiastowa  polega na stymulacji wydzielania melaniny do korneocytów przy płytkim rozmieszczenie pigmentu i daje krótkotrwały efekt opalenizny. Występuje przyspieszenie utleniania gotowych prekursorów melaniny, ale jest ona innej budowy i daje szarawy odcień opalenizny. Jej działanie ochronne jest słabsze niż w przypadki melanogenezy opóźnionej. Opalenizna opóźniona, powstająca przede wszystkim przy działaniu UVB na skutek stymulacji tyrozynazy, jest trwalsza niż opalenizna natychmiastowa i często towarzyszy jej rumień. Występuje wtedy przyspieszenie cyklu syntezy melaniny, choć efekty zależą od fototypu skóry.

Fototyp skóry warunkuje szybkość powstawania opalenizny natychmiastowej i opóźnionej oraz rumienia. Niskie fototypy cechuje duża wrażliwość na promieniowanie UV – opalenizna powstaje trudno, natomiast rumień bardzo łatwo. Przy wysokich fototypach wrażliwość jest niska, opalenizna powstaje łatwo, a rumień pojawia się rzadko. 

Jak chronić skórę?

Przeciwdziałanie egzogennym  czynnikom starzeniowym jest procesem złożonym, a ochrona przed promieniowaniem UV jest jego podstawą. Niezbędne jest stosowanie filtrów i ekranów słonecznych, neutralizowanie wolnych rodników przez stosowanie np. witaminy E i C, beta-karotenu, flawonoidów. Niezbędna  jest też regulacja rozwoju tkanek przez stosowanie witaminy A, stymulacja procesów odnowy retinoidami, witaminą C i innymi substancjami aktywnymi. Niezwykle użyteczne są powszechnie stosowane medyczne i kosmetyczne  procedury anti-aging, mogące w znacznym stopniu pomóc w naprawie uszkodzonej skóry.