Wrażliwa skóra

Leczenie i pielęgnacja skóry z nadwrażliwością to temat wywołujący gorące dyskusje. Zastanawiając się nad wyborem terapii, należy pamiętać, że „wrażliwa skóra” to nie tyle diagnoza, co zespół objawów, które mogą towarzyszyć wielu różnym przypadłościom i nie muszą wynikać z osłabienia funkcji barierowej. Wyniki najnowszych badań sugerują, że ogromną rolę w rozwoju nadwrażliwości skóry odgrywa układ nerwowy.

„Mam wrażliwą skórę” – właśnie to dermatolodzy często słyszą podczas pierwszej rozmowy z pacjentem. Osobom, które wygłaszają taką opinię, chodzi głównie o pewien stan, który wywołuje uczucie dyskomfortu. Co to tak naprawdę oznacza dla lekarza? 
Przede wszystkim należy podkreślić, że „wrażliwa skóra” to nie tyle diagnoza, co zespół objawów, które towarzyszą różnego rodzaju przypadłościom oraz zmianom stanu skóry. Odczucia i widoczne objawy mogą się różnić w zależności od pacjenta – pojawiać się kompletnie znikąd, w odpowiedzi na różnorodne czynniki lub jedynie pod wpływem kontaktu z konkretnymi substancjami drażniącymi. Ogólnie rzecz biorąc, definicja wrażliwej skóry jest dość rozmyta, a każdy przypadek wymaga dalszego badania indywidualnych reakcji i intensywności objawów, jak również analizy czynników, które mogły wywołać nadwrażliwość. 

Nieprzyjemne doznania
Dość powszechnie uznaje się, że skóra wrażliwa wiąże się z konkretnymi dolegliwościami: uczuciem swędzenia, pieczenia, kłucia lub ściągnięcia skóry. Co ciekawe, powyższe odczucia mogą być obecne cały czas, mimo że na skórze nie są widoczne żadne konkretne zmiany. Wielu pacjentów, którzy cierpią na nadwrażliwość skóry lub w przeszłości mieli takie epizody, zauważa, że często wzmożenie wrażliwości było poprzedzone kontaktem z nowymi kosmetykami, mydłem lub filtrem przeciwsłonecznym. Nieprzyjemne doznania mogą nasilać się także po nadmiernym ochłodzeniu lub przegrzaniu skóry, jak również po opalaniu się lub przebywaniu na słońcu, nawet przez krótki czas. Poza tym nadwrażliwość skóry prawie zawsze pojawia się po przeprowadzeniu dowolnego zabiegu, którego celem jest zmniejszenie grubości warstwy rogowej, na przykład po dermabrazji, resurfacingu laserowym, peelingu chemicznym. Podobną reakcję wywołuje zastosowanie retinoidów lub kosmetyków opartych na hydroksykwasach. 
Według badań skóra wrażliwa w ostatnich latach staje się przypadłością powszechną. Ponad połowa badanych kobiet w Stanach Zjednoczonych, Europie i Japonii uważa, że ma wrażliwą skórę. Istnieje pewna prawidłowość związana z wiekiem i płcią: zwiększona wrażliwość skóry występuje częściej u kobiet, pośród których dominują panie w wieku premenopauzalnym i menopauzalnym.
Najczęściej pacjenci uskarżają się na zwiększoną wrażliwość skóry na twarzy i dłoniach, a najbardziej wrażliwe są fałdy nosowo-wargowe, obszar kości jarzmowej, broda, czoło i górna warga. Wielu pacjentów wskazuje także na wzmożoną wrażliwość skóry głowy i dłoni.

Co wywołuje nadwrażliwość?
Wciąż niejasne pozostają przyczyny zmian poziomu wrażliwości skóry i związanych z nimi nieprzyjemnych doznań. Możliwe, że między konkretnymi anomaliami w budowie fizycznej a wrażliwością na pewne czynniki zewnętrzne istnieje związek, którego charakteru jeszcze dokładnie nie poznaliśmy. W szczególności dotyczy to regularnego kontaktu z substancjami drażniącymi skórę lub częstego mycia rąk, co bywa związane z pracą zawodową (np. pomocy kuchennych, chirurgów, fryzjerów, kosmetyczek itd.). Badania przeprowadzone w ostatnich latach pozwoliły określić wpływ kondycji warstwy rogowej naskórka na rozwój nadwrażliwości skóry, jak również potwierdziły znaczenie udziału układu neuroimmunologicznego w rozwoju pewnych reakcji (w szczególności odnosi się to do wpływu na receptory waniloidowe w transmisji neuronalnej). 
Wielce prawdopodobne, że takie parametry skóry jak rozmiar korneocytów, wrażliwość struktur receptorów, ogólny stan warstwy barierowej skóry oraz jej funkcjonowanie w dużej mierze definiują charakterystykę wrażliwości skóry.

Jak wygląda wrażliwa skóra?
U osób z wrażliwą skórą często obserwuje się duży dyskomfort związany ze zmianami o charakterze subiektywnym, podczas gdy obiektywne zmiany mogą być nieznaczne, a nawet może ich w ogóle nie być. Najczęściej spotykanymi zmianami skóry wrażliwej są: rumień, suchość, wykwity skórne lub pojedyncze elementy pokrzywkowe (bąble). Może się też wydawać, że skóra jest nadmiernie gorąca lub wrażliwa na ból. W pewnych przypadkach pacjentki zauważają dynamikę zmian powiązaną z cyklem menstruacyjnym, sezonowymi zmianami temperatury i wilgotności powietrza, przebywaniem w klimatyzowanym pomieszczeniu lub kontaktem z konkretnymi tkaninami (ubrania, ręczniki, pościel). Wielu pacjentów mówi o pogarszaniu się stanu skóry w momencie użycia nowych kosmetyków, produktów do higieny osobistej lub nawet w przypadku kontaktu z wodą z innego niż zwykle źródła. Jednak obiektywne zmiany na poziomie mikroskopowym zazwyczaj nie występują. Ogólnie rzecz biorąc, można stwierdzić, że pacjenci, którzy uskarżają się na ciągłą nadwrażliwość skóry, w większości przypadków mają też problem z jej suchością, często cierpią również na teleangiektazje. Mimo wszystko dokumentowanie zmian stanu skóry jest problematyczne ze względu na niestabilne dane doświadczalne oraz subiektywny charakter związanych z nadwrażliwością doznań. Badanie histologiczne rzadko potwierdza wazodylatację z naciekiem zapalnym. Zazwyczaj nie występują żadne nieprawidłowości histologiczne. Wrażliwość skóry częściej obserwowana jest u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry lub cierpiących na inne alergie, jednak większość osób ze skórą wrażliwą nie uskarża się na chorobę alergiczną.