Granice kompetencji

Umiejętność oceny zmian skórnych w gabinecie kosmetycznym i prawidłowa ich klasyfikacja określają status profesjonalisty. Kosmetolog, któremu można zaufać, potrafi rozpoznać na skórze potencjalne zagrożenie dla zdrowia, a czasem nawet życia pacjenta. 

Tylko profesjonalista, prawidłowo diagnozując problemową skórę, zdecyduje się na kontynuację zabiegu lub skieruje do specjalisty. Znana lekarska dewiza Primum non nocere (po pierwsze – nie szkodzić) powinna być respektowana również przez nas – kosmetologów. 
Przyznanie, że czegoś nie wiemy, czy nie potrafimy zdiagnozować problemu, to nie symptom słabości, lecz wartość sama w sobie. Nawet najlepszy profesjonalista nie może wiedzieć wszystkiego. To natura sprawcza nauki i procesu poznawania, siła, która napędza do rozwoju zawodowego.

Tym bardziej, że definicja zdrowia według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazuje na szerszy kontekst tego pojęcia jako stanu pełnego, całkowitego dobrego samopoczucia, czyli dobrostanu (ang. well-being) fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby (ang. disease) czy niepełnosprawności (ang. infirmity).

Tym samym należy podkreślić rolę kosmetologa i wagę koncepcyjnego podejścia do problemu, z jakim zgłasza się klient. Dobrze wykonana praca skutkuje poprawą samopoczucia, co wpływa bezpośrednio na stan zdrowotny. A to zobowiązuje.

Cechy zdrowej skóry

Każdy okres w życiu człowieka cechują zmiany zachodzące w organizmie, które determinują wygląd, dlatego przez pojęcie „zdrowa” skóra należy rozumieć jej fizjologiczny stan w odniesieniu do wieku. 

Cera nastolatki bez zaburzeń znacząco różni się wyglądem od cery kobiety czterdziestoletniej, nawet jeśli ta nie ma z nią żadnych problemów. W obu przypadkach cechują ją: 

• jasny i równy koloryt, 
• gładka, relatywnie dobrze napięta powierzchnia, 
• prawidłowe uwodnienie, z dobrze wykształconym płaszczem hydrolipidowym. 

Wymienione właściwości warunkują nie tylko dobry wygląd i samopoczucie, lecz także stanowią spójną barierę ograniczającą dostęp szkodliwych czynników pochodzenia mechanicznego, chemicznego i biologicznego. Nawet niewielkie zaburzenie w skórze może powodować kłucie, świąd czy ból, a jej zmieniony wygląd przekłada się na dyskomfort psychiczny.

Gabinet kosmetyczny jest więc ważnym miejscem, w którym klient powinien liczyć na kompetentne działania, służące utrzymaniu cery w jak najlepszej kondycji, oraz pomoc w przypadku wystąpienia określonych jej dysfunkcji.

Morfologia

Próba oznaczenia jednostki chorobowej w obrębie skóry to jeden z kluczowych aspektów pracy kosmetologa. Obszar ten jest podmiotem, do którego odnoszą się czynności wchodzące w zakres profesjonalnej kosmetologii. Umiejętność różnicowania podstawowych dolegliwości skóry jest niezbędna w określaniu wskazań i przeciwwskazań związanych z zaplanowaniem i przeprowadzeniem każdej procedury zabiegowej. Proces ten wymaga uważnej kontroli wzrokowej i dotykowej. 

Oceny skóry zmienionej dokonuje się za pomocą narzędzi diagnostycznych (patrz artykuł „Analiza skóry” strona 16, w poprzednim wydaniu LNE).

Naturalnym wskaźnikiem jest morfologia skóry:

• stanowiąca źródło informacji, 
• opisująca stan faktyczny bez względu na etiologię czy przebieg choroby. 

Złożoność procesów chorobowych związanych z cerą oraz schorzenia układowe, które dają objaw na skórze, wymagają wnikliwych analiz, umożliwiających właściwe rozpoznanie zaburzenia, a następnie wdrożenie specjalistycznego leczenia.

Aby dokonać diagnozy skóry zmienionej, najprościej jest porównać ją ze zdrową. Z drugiej strony modyfikacje związane z jednostką chorobową ewoluują w czasie. Symptomy schorzeń zmieniają swój przebieg, przybierając najczęściej bardziej zaawansowane formy. 

Każde odstępstwo od norm w wyglądzie cery, które budzi wątpliwości, powinno być dzwonkiem alarmowym i powodem, dla którego lepiej zrezygnować z przeprowadzania zabiegu w gabinecie kosmetycznym, a klientkę skierować do lekarza.

Wykwit pierwotny

Często różne dermatozy w fazie początkowej prezentują niemal identyczny i niejednokrotnie niezauważalny symptom –  zaczerwienienie albo pęcherzyk – który potem przybiera rozmaite formy, spośród których w gabinecie kosmetycznym możemy mieć styczność z:

• plamą, która jest ograniczoną płaszczyzną umiejscowioną na poziomie skóry; ma mniej niż 1 cm średnicy i może być zarówno odbarwiona, jak i przebarwiona na brunatno, czerwono czy fioletowo; przykładem plam są piegi, przebarwienia starcze na dłoniach i zmiany naczyniowe; 
  
  
• łatą, która jest nieco większą wersją plamki, powyżej 1 cm; może być odbarwieniem, jak np. bielactwo, lub przebarwieniem, jak znamię proste; zmiany te, w zależności od źródła, mogą mieć również barwę fioletową, czarną lub niebieską; 
  
  
• grudką, która zwykle ma mniej niż 1 cm średnicy i jest wyniesiona ponad powierzchnię skóry, a powstaje na skutek przerostu komórek naskórka, skóry właściwej lub zdeponowanych w kanałach wyprowadzających z gruczołów łojowych złogów sebum; ta forma wykwitu pierwotnego może transformować w wykwit wtórny w przyszłości, np. mięczak zakaźny czy Papulosa nigra; grudkę należy różnicować, porównując ją z pęcherzykiem; wersją rozrostową grudki jest płytka, którą charakteryzuje większy udział komponenty pochodzącej ze skóry właściwej, z typowym przykładem wyniosłych zmian o charakterze zapalnym w przebiegu łuszczycy;
  
  
• guzkiem, który wystaje ponad powierzchnię skóry, jest znacznie większy od grudki, bo jego średnica przekracza 2 cm; sięga strefy tkanki właściwej z przejściem nawet do warstwy podskórnej; większość masy guzka kumuluje się niekiedy pod powierzchnią naskórka – przykładem może być ziarniniak ropny czy bardzo niebezpieczny czerniak guzkowy; przerośniętą formą guzka jest taki z naciekami na zewnątrz i do wewnątrz tkanek, z nierówną, brodawkowatą powierzchnią – to postać niebezpiecznych form nowotworów skóry: SCC, MCC czy raka endokrynnego skóry;
  
  
• pęcherzykiem, który jest wyniosły i ograniczony od zdrowej skóry, ma mniej niż 1 cm średnicy i jest wypełniony przezroczystym płynem; jego powierzchnia ulega erozji, tworząc strup (wykwit wtórny); znakomitym przykładem tej dermatozy w omawianej formie jest opryszczka zwykła Herpes labialis oraz egzema dłoni; pęcherzyk może być powikłany bakteryjnie i przejść w formę pęcherzykowo-krostkową; szerszą odmianą pęcherzyka jest oczywiście pęcherz ze średnicą powyżej 1 cm, również umiejscowiony w powierzchownych warstwach skóry – za przykład może posłużyć pęcherz oparzeniowy;
  
  
• krostą, jedną z najczęściej spotykanych dermatoz w gabinecie kosmetycznym; jest ograniczona i jej średnica nie przekracza zwykle 1 cm; zmiana ta jest ulokowana powierzchownie i wypełnia ją ropna treść już we wczesnym stadium tworzenia; omawiana forma jest typowa dla zapalenia mieszków włosowych.

Wykwit wtórny

Konsekwencją manifestacji pęcherzyka pierwotnego jest wykwit wtórny, który może prezentować jednostki chorobowe w postaciach zarówno zaostrzonych w stosunku do fazy poprzedzającej, jak i świadczących o stopniowym ustępowaniu problemu skórnego. Należy do nich:

• strup, finalny etap procesu gojenia, który tworzy zaschnięta wydzielina złożona z krwi, limfy i ropy; może być również aktywną formą zakażenia bakteryjnego wywołanego najczęściej przez bakterie Staphylococcus i wówczas często definiuje się go jako „miękki”, jak w przypadku np. liszajca z powierzchnią o konsystencji miodu;
  
  
• ubytek, czyli częściowa utrata warstw komórek w obrębie naskórka lub nabłonka, co jest częstym objawem w przypadku grzybicy stóp; dużo bardziej zaawansowany zanik tkanek, bo dotykający struktur skóry właściwej, jest charakterystyczny dla owrzodzenia; typowym przykładem takiej zmiany jest owrzodzenie żylne kończyn;
  
  
• rozpadlina, będąca dermatozą o przebiegu liniowym, którą charakteryzuje kłujący ból, powstaje wskutek obniżonego stopnia nawilżenia, utraty elastyczności oraz zmniejszonej grubości skóry, wywołanej permanentnym procesem zapalnym związanym z alergią skórną – na przykład egzemą rąk; rozpadlinom na piętach również towarzyszy silny ból, jednak w tym przypadku przyczyną jest nadmiernie pogrubiona warstwa rogowa i obniżona odporność skóry na urazy mechaniczne – ucisk;
  
  
• łuska, czyli skutek zwiększonej proliferacji warstwy rogowej naskórka z opóźnionym jego złuszczaniem; konsekwencją tej dermatozy jest obniżenie jakości cery poprzez utrudniony cykl odnowy naskórkowej, słabą czynność wydzielniczą gruczołów skórnych i brak możliwości nawilżania jej powierzchni, co pogłębia nieprawidłowe funkcjonowanie skóry;
  
  
• blizny, które są dość powszechnie spotykaną formą wykwitu wtórnego w gabinecie kosmetycznym; wśród nich można wyróżnić blizny zwykłe, zlokalizowane w płaszczyźnie powierzchni skóry, oraz takie, których struktura związana jest w mniejszym bądź większym stopniu z defektem estetycznym, a więc blizny przerosłe, keloidy oraz zanikowe; dobrym przykładem są zmiany potrądzikowe, wśród których też można wyróżnić obszary przerosłe i zanikowe;
  
  
• cysty i torbiele, powszechny rodzaj wykwitu wtórnego, z którym mamy styczność w gabinecie kosmetycznym; jest to rodzaj „worka” wypełnionego różnego rodzaju treścią; usuwanie tego typu zmian wymaga wnikliwej oceny, precyzji i dużego doświadczenia, bowiem niewłaściwe postępowanie może skutkować poważnym w skutkach zakażeniem bakteryjnym; likwidowanie małych cyst, np. prosaków, z zachowaniem środków ostrożności należy do kompetencji kosmetologa.

Inne wskaźniki

1. Koloryt cery. Zmiana barwy skóry jest jak czerwone światło w ruchu ulicznym. To pierwszy symptom potencjalnego problemu, na którym profesjonalny kosmetolog powinien skupić uwagę. W zależności od etiologii zmian cera może przybierać różne odcienie barwy czerwonej, pomarańczowo-różowej, brunatnej, fioletowej czy żółto-zielonej, związanej z niebezpiecznym zakażeniem bakteryjnym. 
   
   
2. Kształt zmian skórnych. Ich ocena jest warunkiem dobrego diagnozowania. Zdarza się, że zmiany pozostają „w kolorze skóry”, zatem cechą ich identyfikacji są kształt i rozmieszczenie. Często występującą formą jest kopuła, charakterystyczna dla różnych odmian włókniaków – łagodnych zmian pochodzących z tkanki łącznej. Mogą one również przybierać postać uszypułowaną.
   Mięczak zakaźny charakteryzuje kształt kopuły z „pępkowym” zagłębieniem w centralnej części. Charakterystyczną, nieregularną powierzchnię prezentują różne rodzaje brodawek zwykłych – od zmian o kalafiorowatym kształcie po nitkowate wypustki. W przypadku liszaja płaskiego skórę zmienioną cechuje płasko wyniosła struktura. 
   
   
3. Konfiguracja i rozmieszczenie zmian na zmienionych obszarach skóry. To bardzo ważne w przypadku szybkiego rozpoznania ukąszenia przez kleszcza czy owady. Rumień w kształcie obręczy czy skupione, bolesne i zaczerwienione ognisko zapalne to stan alarmowy dla profesjonalnego kosmetologa, który powinien pilnie skierować klienta do lekarza specjalisty.
   W przypadku zdiagnozowania opryszczki, charakteryzującej się skupiskami drobnych pęcherzyków, nie wolno wykonywać zabiegu kosmetycznego.
   Zmiany występujące na skórze, w zależności od etiologii, mogą mieć również charakter liniowy czy spiralny. 
   
   
4. Rozmieszczenie zmian. Jeśli jest to obszar łojotokowy, jak w przypadku trądziku pospolitego (Acne vulgaris) czy skupionego (Acne conglobata), nasze działania w gabinecie kosmetycznym wspomagające terapię powinny być rozszerzone również na okolice pleców i mostka. 
   
   
5. Pytanie dopełniające: czy skóra swędzi? Świąd jest symptomem, który powinien wzbudzić czujność kosmetologa i może być powiązany ze stanem chorobowym lub też z fazą końcową problemu skórnego.

Higiena i procedury sanitarne 

Dokonując przeglądu problemów skórnych, z którymi mierzy się w codziennej praktyce kosmetolog, nie sposób nie poruszyć kwestii związanych z higieną w gabinecie kosmetycznym. 

Ze względu na kontakt z ludzkim organizmem oraz nierozerwalnie powiązanym z nim środowiskiem mikroorganizmów, stosowanie procedur sanitarnych jest nieodzowne. Nie możemy mieć świadomości, z jakim problemem skórnym czy aktualnym stanem zdrowotnym przychodzi do nas klient, dopóki nie przeprowadzimy wywiadu i nie zdiagnozujemy skóry. 

Należy założyć, że każda osoba korzystająca z naszej usługi stwarza potencjalne ryzyko zarówno dla nas, jak i dla kolejnych klientów. W trosce o wspólne dobro należy więc ściśle przestrzegać reguł sanitarno-epidemiologicznych.